Een interview met Hester Radstake en Marieke van der Gaag over een nieuwe methodiek voor het omgaan met (lichte) conflicten: herstelcirkels.
Op de dag van de liefde was een groep docenten en pedagogisch medewerkers van een JJI (Justitiële Jeugd Instelling) ijverig bezig met het thema conflicthantering. Niet zomaar natuurlijk, maar als onderdeel van een methodiek voor het faciliteren van herstelcirkels, ontwikkeld door Marieke en Hester in opdracht van stichting Jongerenrechtbanken Nederland (JRB). Ik sprak ze kort over de relevantie van dit onderwerp en hun reflectie op een geslaagde training.
Hoe liepen jullie weg, nadat de training was afgelopen?
Hester: “Het eerste wat ik dacht was “YES! Dit sloeg aan!”. Marieke: “Ha, ja! En het was intensief ook.”
M: “Een herstelcirkel faciliteren vraagt om een compleet andere houding dan klassiek docent zijn. Docenten hebben vaak de neiging om te sturen naar een oplossing, terwijl het bij herstelcirkels juist helemaal vanuit de jongeren komt. Het blijft lastig om jezelf een rol aan te meten die wat luier en passiever lijkt. De meeste docenten staan meteen aan, willen meteen doen. Bij herstelcirkels gaat het om de groep, niet om de docent.”
H: “Gelukkig beseffen docenten dit ook. De theorie en uitganspunten van herstelgericht werken ging erin als koek. Ze zien de kracht ervan in om bij een incident of conflict in te zetten op herstel van de geleden schade, en van de relatie tussen betrokken. Maar bij het oefenen in de praktijk blijkt het moeilijker dan gedacht. Bijvoorbeeld bij de oefening over ‘meervoudig partijdig’ zijn. De facilitator van een herstelcirkel moet laten zien dat die onderliggende gevoelens en behoeftes van betrokkenen bij het conflict begrijpt, maar daarmee geen goedkeuring geeft aan gedrag dat eruit volgt, of partij kiest. Als facilitator moet je het gevoel dat je misschien hebt dat één van de twee gelijk heeft, helemaal uit kunnen zetten.’
Het faciliteren van herstelcirkels, waar ligt de uitdaging?
H: “Het moeilijkst is eigenlijk het afleren van gedrag dat je gewend bent te doen. Maar het faciliteren van een herstelcirkel is echt aan te leren. Er komt veel nieuws bij kijken, zoals de jongeren laten praten en zelf alleen de stappen van het proces begeleiden, en gericht zijn op het versterken van verbinding in de groep. Wat leuk was, was dat we in de training zagen dat ondanks de vaste stappen en procedure van een herstelcirkel er veel ruimte is voor de eigen stijl en persoonlijkheid van de docent. Authenticiteit werkt het beste. Als je de methodiek eigen maakt zodat die past bij wie jij bent, dan zijn de eerste stappen makkelijk gezet.”
M: “Voor het optimale effect van herstelcirkels op schoolcultuur, is het van belang om ook te werken met proactieve cirkels. Dat zijn kringgesprekken waarin ook met een praatstok gewerkt wordt, maar waar het niet gaat over conflicten of incidenten maar over een vraag naar interesses, bezigheden, etc. Proactieve herstelcirkels over laagdrempelige onderwerpen zorgen ervoor dat de taal van herstelcirkels ook echt de taal van de school wordt. Dat is nog best lastig, want daar moet ruimte voor gemaakt worden in het toch vaak al volle rooster. Onderzoek laat zien dat herstelcirkels bijdragen aan een sterke gemeenschap op school, dus het is de moeite waard om hier werk van te maken.”
Herstelcirkels zijn niet nieuw, wat voegt jullie methodiek toe aan de al bestaande kennis en kunde?
H: “We hebben heel goed kunnen voortbouwen op het werk van anderen. Het is geweldig om te zien hoeveel er is op het gebied van verbindende communicatie en herstelgerichte manieren van straffen.”
M: “Wat mij is opgevallen, is hoe belangrijk de voorbereidende gesprekken voor een herstelcirkel zijn. Het is meer dan alleen uitleg en goedkeuring voor deelname aan de herstelcirkel. Tijdens dit gesprek vindt eigenlijk al het gros van de de-escalatie plaats, door te luisteren en emoties te erkennen. Daaruit vloeit vaak al voort dat betrokkenen hun aandeel erkennen, én dat er wordt gepraat over wat achter het incident schuilgaat. Dan heb je al zoveel bereikt!”
H: “Eens! Van herstelcirkels gaat een preventieve werking uit voor heftige, escalerende conflicten die schadelijk zijn voor de veiligheid in een groep. Het draagt bij aan een school waar straffen op den duur misschien helemaal niet meer nodig is. Doordat iedereen op school gewend is aan herstelgericht handelen en er zo met elkaar voor zorgt dat schade en relaties worden hersteld als er wél sprake is van spanningen of conflicten. Daar durf ik wel van te dromen…”
