De kunst van het onderwijzen in schurende tijden: Burgerschap in de praktijk
Maatschappelijk schurende onderwerpen bespreken. Leerlingen kunnen er veel van leren. Sterker nog, onderzoek wijst uit dat regelmatig open gesprekken voeren in een veilige setting het democratisch zelfvertrouwen van leerlingen kan vergroten (Alstein 2018). Maar hoe pak je dat aan? Met onze nieuwe trainingenreeks Schurende gesprekken in je les leer je lessen ontwerpen zodat je je leerlingen kan voorbereiden op het voeren van een open dialoog. Je krijgt tools en praktische handvatten om deze dialoog in een veilige setting te kunnen voeren. In dit artikel leggen we je uit hoe dat onlangs is gegaan op de Thorbecke Scholengemeenschap MHA te Zwolle.
Aanleiding: alleen technieken zijn niet genoeg
Met gesprekstechnieken alleen kom je er niet, vonden de docenten van de Thorbecke Scholengemeenschap. Of zoals burgerschapscoördinator Devnet Land het verwoordt: “Controversiële onderwerpen bespreken vraagt om een duidelijke opbouw van een lessenreeks, zodat leerlingen goed voorbereid het gesprek ingaan.” Vanuit bureau Common Ground hebben we daarom voor een groep enthousiaste docenten van deze school een nieuwe trainingsreeks ontworpen.
De essentie van de reeks
Tijdens deze reeks leren deelnemers hoe ze het gesprek over schurende onderwerpen kunnen voeren, en krijgen zij praktische handvatten om drie lessen te ontwikkelen en meteen in de praktijk te brengen.
In dit lesplan worden leerlingen:
- in les 1 kennis bijgebracht over het onderwerp, waarna
- in les 2 perspectief nemen centraal staat, om
- in de 3e les uiteindelijk echt de dialoog te voeren.
Waarover? Een maatschappelijk schurend onderwerp, dat bij hún vak past. Uiteenlopende onderwerpen dus, want burgerschap doe je bij zoveel vakken. Fast fashion en duurzaamheid bij Nederlands, migratie bij aardrijkskunde, democratie en de Tweede Wereldoorlog bij geschiedenis, orgaandonatie bij biologie… het staat je als deelnemende docent vrij om een onderwerp te kiezen dat past bij je vak.
Theorie én praktijk
Deze trainingenreeks is een mix van leren en zelf doen. Enerzijds richten we ons op oefenen met het voeren van open dialogen en de randvoorwaarden die hier van toepassing zijn. Dat werd gewaardeerd, zo gaf een docent aan: “Interessant om verschillende perspectieven te onderzoeken die je anders niet tegen was gekomen”.
Anderzijds bieden we handvatten voor effectief burgerschapsonderwijs ontwerpen; waar moet je rekening mee houden als je je leerlingen wil voorbereiden op een open dialoog en hoe maak je dit passend? Deelnemers ervoeren het als nuttig om direct een plan te kunnen maken dat paste bij de behoeften van hun leerlingen, aangepast op het burgerschapsonderwijs op hun eigen school.
De kracht van verschillende secties
Deelnemers gaven aan het waardevol te vinden om gedurende de trainingenreeks zo intensief op te trekken met collega’s van diverse secties. Hierdoor werk je niet alleen samen om onderwijs te ontwikkelen voor je leerlingen, maar je leert elkaar ook beter kennen. “Zo zoek je elkaar ook wat makkelijker op als het gaat om dit soort thema’s”, zegt directeur Hiske Kromdijk.
Duurzame professionalisering
We hebben de duurzame impact van de trainingsreeks versterkt met de volgende elementen:
- Ervaringsgericht leren. Deelnemers ondervonden zelf wat zij later van hun leerlingen zouden vragen, wat leidde tot waardevolle inzichten.
- Uitvoering tussen de trainingen. De lessenreeksen werden in de praktijk getest tussen de trainingssessies door, wat ruimte bood voor intervisie en reflectie. Dit zorgde voor erkenning van het feit dat lesgeven in de praktijk vaak anders verloopt dan gepland. “Heel veel herkenning van wat collega’s meemaken in de klas en waar je tegenaan loopt!”
- Ruimte voor diversiteit in eindproducten. Deelnemers konden variëren in hun eindresultaat – van een volledig nieuwe lessenreeks tot het toevoegen van dialoogelementen aan een bestaande lessenreeks, bijvoorbeeld binnen het vak geschiedenis.
- Voorbereiding ondersteunt veiligheid. Door een kennisles en perspectiefles in te zetten voor je in dialoog gaat over moeilijke onderwerpen, draag je bij aan de veiligheid in de groep. Je bereidt ze erop voor en zorgt voor een gelijk kennisniveau.
Een rode draad tijdens het traject was de vraag: hoe je kun je de veiligheid in de klas waarborgen? Maatschappelijk schurende kwesties kunnen immers weerstand en pijn oproepen bij leerlingen én bij jezelf. “Het is kwetsbaar om een ander te vragen naar iets wat je zelf zo aangaat”, verwoordde een van de deelnemende docenten mooi. Daarom hebben we elf manieren besproken om de veiligheid in je klas te realiseren, variërend van zorg voor jezelf tot leerlingen gesprekvaardigheden laten oefenen met minder gevoelige onderwerpen.
“Fijn dat het langzaam gaat – tijd voor reflectie, oefenen met dialoog en dat me dat even mag raken.” – deelnemende docent
Wat levert het op?
Ondertussen weten we dat dit traject niet alleen concrete lessen, uitwisseling en meer professioneel zelfvertrouwen oplevert, maar ook dat je het kan gebruiken om schooleigen waarden meer in de praktijk te brengen. Abstracte principes worden zo concreet.
Praktische tips en literatuur
Wil jij ook dat jij en jouw collega’s burgerschap direct in de praktijk kunnen brengen?
Zelf aan de slag met burgerschap?
Literatuur
Onze trainingsreeks is onder meer gebaseerd op praktijkervaringen en de volgende literatuur:
- Felten, H. (2018), Burgerschapslessen: baat het niet, dan schaadt het soms wel.
- Teegelbeckers, J. Y., Nieuwelink, H. & Oostdam, R. J. (2023), ‘School-based teaching for democracy: A systematic review of teaching methods in quantitative intervention studies’, Educational Research Review, 39, 100511.
- Van Alstein, M. (2018), Omgaan met controverse en polarisatie in de klas.
- Wansink, B.G.J., Timmer, J. & Bronkhorst, L.H. (2023), ‘Navigating Multiple Perspectives in Discussing Controversial Topics: Boundary Crossing in the Classroom’, Education Sciences, 13(9):938.
- Eidhof (red.) (2024). Handboek burgerschapsonderwijs voor het voortgezet onderwijs. Uitgever: ProDemos.
