Wat valt onder burgerschap?

Van een aantal zaken kunnen we zeggen dat ze evident niets met burgerschap te maken hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor leren tandenpoetsen, financiële zelfredzaamheid ontwikkelen of een gezonde leefstijl hanteren.

In dit artikel

Je kan het stuk voor stuk waardevolle zaken vinden. Toch hebben ze op zichzelf niets met burgerschap te maken. Ze zijn namelijk allemaal gericht op het eigen welzijn. We kunnen hoogstens met deze onderwerpen aan de slag, als we bijvoorbeeld vragen stellen als ‘waarom is gezonde voeding vaak duurder dan ongezonde voeding?’ en ‘waarom is het in Nederland relatief makkelijk om schulden te maken, en zo lastig om uit de schulden te komen?’

Het grijze gebied

Dan zijn er nog ondersteunende competenties en competentieonderdelen (kennis, vaardigheden en houdingen). Dat zijn zaken die handig of zelfs noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van burgerschapstaken, maar niet exclusief over burgerschap gaan. Samenwerken is een voorbeeld van zo’n competentie. Goed beschouwd kent samenwerken geen ethische kern – je kan zowel samenwerken om mensenrechten te verdedigen als om ze te ondermijnen. Een ethische kern is wel nodig om iets als burgerschapscompetentie te classificeren. Naast zulke interpersoonlijke competenties geldt dat overigens ook voor intrapersoonlijke eigenschappen, zoals zelfvertrouwen of zelfreflectie.

Meer fundamentele houdingen of disposities zijn zogenaamde intellectuele deugden of kritische denkvaardigheden. Die beschreven we in het vorige hoofdstuk. Deze zaken zijn van belang in het hele onderwijs – zonder deze uitgangspunten is het ook lastig om een economisch probleem goed te analyseren, bijvoorbeeld. Het voordeel is dan ook dat u in vrijwel ieder vak eraan kunt werken. Als u merkt dat in discussies over burgerschapsonderwerpen deze deugden ontbreken, zult u er speciaal aandacht aan moeten besteden. Want wanneer we het niet eens worden over de feiten, of niet naar elkaar luisteren, ontbreekt de basis voor goed onderwijs.

Daarom noemen we ondersteunende competenties een grijs gebied. Ze zijn in meer of mindere mate belangrijk, en soms zelfs noodzakelijk voor burgerschapsvorming, maar zijn geen exclusieve burgerschapscompetenties.

Wat zijn dan exclusief en alleen burgerschapscompetenties?

Competenties bestaan niet in het luchtledige. Ze bestaan uit kennis, vaardigheden en houdingen, en zijn vaak gerelateerd aan een onderwerp – daarover moet je onder andere specifieke kennis bezitten om competent te zijn. Burgerschapscompetenties hebben dan logischerwijs betrekking op de burgerschapsonderwerpen, zoals we die hierboven hebben gedefinieerd. Een veelgebruikte indeling van burgerschapscompetenties is onder leiding van Geert ten Dam ontwikkeld, en kent vier kerncompetenties (17):

  1. Democratisch handelen
  2. Maatschappelijk verantwoord handelen
  3. Omgaan met verschillen
  4. Omgaan met conflicten

Leerlingen zouden deze in sociale, maatschappelijke en politieke contexten kunnen toepassen. De indeling roept ook vragen op: je kan namelijk op veel verschillende manieren omgaan met conflicten of verschillen. Wat is een goede manier? Daar is over nagedacht door de ontwikkelaars van het instrument, maar het is niet gelijk evident. U kunt als school verduidelijken, bijvoorbeeld door een competentie of leerdoel nog explicieter op de functies van de democratische rechtsstaat te baseren. Dan wordt een competentie als ‘omgaan met conflicten’ bijvoorbeeld ‘het kunnen hanteren van conflicten op een zo vreedzaam en rechtvaardig mogelijke wijze’. Ook deze competenties kunnen we zowel in een sociale, maatschappelijke als politieke context toepassen.

U kunt ook uw eigen, concrete burgerschapscompetenties formuleren. En het is goed mogelijk om nog veel specifiekere en uitgebreidere burgerschapscompetenties en leerdoelen te formuleren. Dat hoeft niet per se in uw visie op burgerschapsonderwijs. Voor het ontwikkelen van een leerlijn kan het wel handig zijn – dat behandelen we in hoofdstuk 6.

Dit is een deel uit het Handboek Burgerschapsonderwijs. Wil je meer lezen? Download dan hier het handboek

Noten

(17) Ten Dam, G., Geijsel, F., Reumerman, R., & Ledoux, G. (2011), ‘Measuring young people’s citizenship competences’ European Journal of Education, 46(3), 354–372.

bram-eidhof-bureau-common-ground

Bram Eidhof

Bram Eidhof is de oprichter van bureau Common Ground. Hij houdt van actie en reflectie. Scherpzinnige analyses en constructieve oplossingen gaan bij hem hand in hand.

Misschien vind je dit ook interessant:
de-lievelingswerkvorm-van-daan-verhoeven
De lievelingswerkvorm van Daan Verhoeven
Artikel

Voor deze reeks interviewen wij leraren over hun favoriete werkvorm. Hoe werken zij het liefst aan de burgerschapsvorming van hun leerlingen? Wat zorgt altijd voor diepgang, vuurwerk of kippenvel in de klas?

bureau common ground, burgerschapsonderwijs
In gesprek met ouders
Artikel

Ouders zijn steeds mondiger geworden. En laten het merken wanneer ze het niet eens zijn met wat op school gebeurt, of dat nu een les over klimaatverandering, seksuele diversiteit, of een bezoek...

bureau common ground, burgerschapsonderwijs
Visie
Artikel

De eerste stap in het vormgeven van je burgerschapsonderwijs is een visie met draagvlak. Bondig en helder, zodat je team ermee aan de slag kan.

bureau common ground, burgerschapsonderwijs
Workshops en trainingen op conferenties
Artikel

Over bureau Common Ground

Bij bureau Common Ground zijn we gespecialiseerd in burgerschapsonderwijs. Daar bouwen we met scholen aan, via begeleiding, trainingen en workshops. Daarnaast adviseren we andere organisaties die met burgerschapsonderwijs aan de slag willen, zoals het ministerie van OCW, uitgevers, de Anne Frank stichting of de bibliotheken van de provincie Utrecht. Wil je graag ondersteuning bij het verwerken van de basiswaarden in je schoolcultuur of curriculum? Of een workshop in hoe je hier les over kan ontwerpen of geven? Neem dan contact met ons op via info@bureaucommonground.nl.

“Nadat ik de explainer over solidariteit had gedownload, voelde ik me echt geïnspireerd en gemotiveerd om dit belangrijke onderwerp in mijn lessen te behandelen. De heldere uitleg en praktische tips hebben me geholpen om de kern van solidariteit beter te begrijpen en deze kennis effectief over te brengen aan mijn leerlingen. De explainer was een waardevol hulpmiddel bij het creëren van betrokkenheid en discussies over saamhorigheid en zorg voor elkaar. Ik raad deze explainer ten zeerste aan aan andere docenten die solidariteit willen integreren in hun onderwijs en leerlingen willen inspireren om actieve burgers te worden.”

We werken met

400+ scholen en educatieve partners

Privacy en gegevensbescherming

Bij Bureau Common Ground hechten we veel waarde aan privacy en gegevensbescherming. We zullen jouw persoonlijke gegevens nooit delen met derden en alleen gebruiken voor het versturen van onze nieuwsbrief. Lees onze privacyverklaring voor meer informatie.Meld je vandaag nog aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in burgerschapsonderwijs!