Veel studenten in het middelbaar beroepsonderwijs vinden burgerschapsonderwijs erg moraliserend en te theoretisch. Ze vinden het soms zelfs stigmatiserend (zo was er onlangs veel ophef over de methode van Noordhoff). Ze krijgen les over op tijd naar bed gaan, gezond eten en over de positieve effecten van sport en beweging. Op deze manier bestaat de les uit veel open deuren en is echte uitdaging ver te zoeken. Dit terwijl burgerschap het moment bij uitstek is om studenten uit te dagen en hen te leren dat ze kritisch mogen reflecteren op de maatschappij. Maar hoe richt je de lessen zo in, dat studenten hun kritische denkvaardigheden kunnen trainen en dat zij ten volste hun burgerschapsvorming kunnen realiseren?
Wat als we dat aan de studenten zouden vragen?
Het is begin maart wanneer mijn collega’s en ik afspreken in Utrecht met een groep studenten en docenten die het heft in eigen handen hebben genomen. Vorig jaar ontwikkelden zij het prijswinnende onderwijsconcept: de Methode Blanco. De uitvoering van het idee en initiatief komt vanuit studenten Chune, Jochem, Chris en Maaike & docenten Marlies en Leo. Wij hebben met hen gebrainstormd en schrijven mee aan een aantal van de werkvormen. Binnen dit project behandelen we de studenten als opdrachtgever. Ik hoor je al denken: wat zal dat een tijd kosten. Levert het ook wat op? Jazeker: ze zijn van begin tot eind betrokken en geven ontzettend veel input.
“We willen het hebben over de dingen die bij ons spelen: we voelen vaak druk om hbo of wo te doen, maar waarom eigenlijk? Is het beter om naar de universiteit te gaan of om hbo te doen, en waarom dan? Zoiets zouden we willen behandelen tijdens burgerschap.”
Maaike
De dag dat we met hen afspreken, is tevens mijn eerste stagedag. Zo val ik direct midden in een van de bureau Common Ground projecten. Spannend! We komen bijeen in een cafeetje en bespreken hoe het ervoor staat, of we de focus nog scherp hebben en of iedereen zich nog kan vinden in wat we tot dusver hebben ontwikkeld. We nemen werkvormen door die voor de methode gemaakt zijn en bespreken opties voor eventuele nieuwe werkvormen.
“Geef studenten meer vrijheid in de opdrachten die ze tijdens de lessen krijgen, zodat zij die naar eigen inzicht en interesse kunnen vormgeven. Op die manier blijft burgerschap interessant, uitdagend en boeiend!”
Chune
Uitgangspunten Methode Blanco
Eerder formuleerden de studenten en docenten van team Methode Blanco een aantal kernprincipes, zoals:
- De methode is niet moraliserend en zet studenten aan het denken
- De methode sluit aan bij de belevingswereld van studenten
- De methode werkt vanuit maatschappelijke vraagstukken
- De methode kent naast verbale ook kunstzinnige lesvormen
Vanuit deze kernprincipes maken we nieuwe werkvormen. Tijdens de bijeenkomst bespreken we welke onderwerpen zich hier goed voor zouden lenen, zoals bijvoorbeeld onze omgang met drugs als samenleving, visualisatie van de ideale publieke ruimte of de diverse eetpatronen die mensen hebben.
“Zorg dat de lessen uitdagend zijn! Veel studenten krijgen nu bijvoorbeeld les over de schijf van vijf, alsof het een soort perfect eetpatroon is. Het zou interessanter zijn om het te hebben over allerlei verschillende diëten die we om ons heen zien. Waarom volgt de één een keto-dieet, maar eet de ander veganistisch?”
Jochem
Studenten willen niet voorgekauwd krijgen wat ze zouden moeten doen of denken, maar ze willen vertrouwd worden op hun vermogen om zelf na te denken. Goed burgerschapsonderwijs gaat bovendien niet over indoctrineren, maar om toerusten. Door studenten toe te rusten met kennis en vaardigheden stel je ze in staat om zelf na te denken, een houding aan te nemen en zich als zelfstandig burger te manifesteren. Op die manier kunnen zij zich verdiepen in wat zij belangrijk vinden, zich hiervoor inzetten en komen ze in aanraking met verschillende perspectieven.
In feite combineren de studenten elementen van het denken van Nietzsche en Hannah Arendt. Nietzsche stelt dat zelf leven en zelf nadenken van onschatbare waarde is. Hij gaat hierin zo ver, dat authentiek leven en zelf nadenken voor hem niet samengaan met een actief deelnemen aan de maatschappij. Dit is de reden waarom hij zich op gegeven moment hieruit heeft teruggetrokken. Ook volgens het gedachtegoed van Hannah Arendt is zelf nadenken essentieel, en júist mogelijk door contact met samenleving en de medemens. In dialoog en discussie met anderen.
“De lessen moeten echt gericht zijn op onze maatschappij en de menselijke interactie daarbinnen.”
Chris
Samen een werkvorm ontwikkelen
Na die bijeenkomst in het café gaan we in verschillende groepjes te werk. De studenten van team Methode Blanco werken samen met Marlies en met ons aan de nieuwe werkvormen. Zo ontwikkelen de studenten met Marlies een werkvorm, waarmee studenten zich leren verplaatsen in hoe het is om vluchteling te zijn. Wij spreken af met studente Maaike op ons kantoor in Amsterdam voor een ontwikkelsessie. Nadat we een aantal opties hebben doorgenomen voor eventuele nieuwe werkvormen, hakken we de knoop door.
Bram en Dieuwertje gaan aan de slag met een werkvorm over onze huidige tijdgeest: Wat vonden we vroeger normaal en nu niet meer? Denk bijvoorbeeld aan de tijd dat docenten rokend les stonden te geven of aan de tijd dat vrouwen geen kiesrecht hadden. Dat lijkt nu onvoorstelbaar! En wat vinden we nu normaal, maar in toekomst niet meer? En wat laat dat zien over welke verandering mogelijk is?
Maaike en ik zetten onze tanden in een werkvorm over drugs. Maaike volgt zelf burgerschap en kan heel precies inschatten hoe we een werkvorm kunnen maken die aansluit bij de studenten. “Ik denk dat we het niet alleen over de gevaren van drugs moeten hebben, maar ook over waarom mensen voor of tegen het verbieden van drugs zijn.” Een hele intelligente suggestie. In het echte leven moeten studenten ook omgaan met mensen die verschillende perspectieven op drugsgebruik hebben. Het laat mbo studenten nadenken over hoe zij de samenleving zouden willen vormgeven – iets dat nu zelden terugkomt in methodes. Daarnaast is het zo dat juist het nadenken over de gevaren van drugs, waarom mensen drugs gebruiken en waarom je voor of tegen een verbod bent, leidt tot ‘deep processing’. De twee Schotse psychologen Craik en Lockhart toonden aan dat deep processing plaatsvindt, wanneer we nadenken over de betekenis van informatie en ideeën. Dat resulteert in dat we deze informatie en ideeën beter kunnen onthouden.
En nu?
Juist door studenten vroegtijdig te betrekken, werken we een stuk effectiever en doelgerichter. En jij? Hoe zou jij het aanpakken als je burgerschapsonderwijs zou ontwerpen naar de principes en interesses van jouw leerlingen of studenten?
Benieuwd geworden naar de Methode Blanco? Op 9 oktober verschijnt ‘ie, tijdens de studiedag van het kennispunt Burgerschap!